Dydd Santes Dwynwen
Dethlir Dydd Santes Dwynwen ar 25 Ionawr bob blwyddyn. Ar y diwrnod hwn, dethlir Santes Dwynwen, Nawddsant Cariadon Cymru.
Roedd Dwynwen yn byw yn y bumed ganrif. Byddai ei stori wedi cael ei throsglwyddo o genhedlaeth i genhedlaeth gan bobl, felly mae sawl amrywiad ohoni. Mae’r isod yn un fersiwn o’r stori.
Yn ôl y sôn, roedd Dwynwen, merch harddaf Brychan Brycheiniog (Brenin Brycheiniog) wedi syrthio dros ei phen a'i chlustiau mewn cariad gyda Maelon Dafodrill. Roedd ef hefyd wedi cwympo mewn cariad dros ei ben a'i glustiau gyda hi. Roeddent yn bwriadu treulio gweddill eu bywydau gyda'i gilydd.
Roedd tad Dwynwen wedi gwahardd hyn, gan atal Dwynwen a Maelon rhag priodi. Roedd wedi addo Dwynwen i ddyn arall.
Roedd Maelon yn llawn dicter na allai briodi Dwynwen, a throdd ei ddicter tuag at Dwynwen a oedd yn torri ei chalon. Yn ei hofn, gweddïodd Dwynwen y byddai hi'n ddiogel ac yn rhydd rhag ei theimladau tuag at Maelon.
Wrth iddi gysgu, ymwelodd ysbryd â hi, a ddywedodd wrthi bod Maelon wedi cael ei rewi ac na fyddai'n gallu ei niweidio. Cafodd dri dymuniad gan yr ysbryd. Yn gyntaf, dymunodd weld Maelon yn cael ei ddadmer gan nad oedd yn dymuno ei weld yn dioddef. Yna, dymunodd na fyddai hi fyth yn cwympo mewn cariad eto nac yn priodi. Ei dymuniad olaf oedd y byddai gobeithion a breuddwydion gwir gariadon yn cael eu gwireddu. Gwireddwyd pob un o'i dymuniadau.
Ar ddiwedd y stori, mae Dwynwen yn gadael ei chartref i fod yn lleian, gan gysegru ei bywyd i Dduw. Teithiodd ar draws Cymru gan weddïo dros y rhai a oedd yn mynd trwy gyfnod cythryblus mewn cariad. Ei chyrchfan olaf oedd ynys lanwol fechan oddi ar arfordir Ynys Môn, lle yr adeiladodd eglwys. Galwyd yr ynys yn Ynys Llanddwyn, i ddynodi eglwys Dwynwen.
Mae olion yr eglwys hon i'w gweld o hyd ar Ynys Llanddwyn.
Dydd Santes Dwynwen yw'r diwrnod mwyaf rhamantus o'r flwyddyn yng Nghymru, ac mae'n ddiwrnod i ddathlu cariad. I ddathlu Diwrnod Santes Dwynwen, beth am gyfleu eich teimladau rhamantus a rhoi rhodd i'r un yr ydych yn ei garu.
Sara Griffiths
